Een woning zonder aardgas. Je hoort er steeds meer over. Onze duurzaamheidspartner GreenHome legt in vijf duidelijke stappen uit wat de slimste manier is om je woning van het aardgas af te halen.

Een aardgasvrije woning in 5 stappen

Het is nogal lastig om te bepalen waar je nu moet beginnen. Door alle mogelijkheden die er zijn en de keuzes die je kunt maken om aardgasvrij te gaan wonen, zie je soms door de bomen het bos niet meer. Technisch gezien weten we al lang hoe we een woning van fossiele brandstoffen af kunnen halen. De laatste maanden is het ‘aardgasvrij’ maken van woningen echter in een stroomversnelling gekomen.

In dit deel van de blogserie diepen we de technische maatregelen uit die nodig zijn om een woning (stap voor stap) van het gas af te halen. Belangrijke noot hierbij: er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden. Met name in stap 3, duurzaam verwarmen, zijn er een aantal variaties mogelijk. In deze blog leggen we de route uit die voor veel woningeigenaren het meest voor de hand ligt.  

Stap 1. Goed isoleren

De basis voor een aardgasvrije woning is een goede isolatie van de schil. Door de schil van je woning goed in te pakken blijft de warmte binnen. Het isoleren van de verschillende onderdelen van de schil (vloer, muren, glaswerk en dak) is een goed begin. De benodigde energie om het huis van binnen warm en comfortabel te houden met wel 70% worden teruggebracht.

Pas in 1975 is men vanwege de oliecrisis in de bouw begonnen met het toepassen van isolatiematerialen, maar dit is niet te vergelijken met de huidige isolatiestandaarden. Woningen voor 1975 zijn praktisch niet geïsoleerd tijdens de bouw. Woningen die gebouwd zijn na 1992 zijn tijdens de bouw volgens moderne standaarden geïsoleerd.

De verschillende onderdelen van een huis over het algemeen goed onafhankelijk van elkaar te isoleren. Er zijn vaak verschillende isolatietechnieken toepasbaar. Afhankelijk van je huis,, budget en je wensen kun je voor een goede na-isolatie kiezen of voor een zeer goede na-isolatie.

Mogelijke maatregelen goede na-isolatie:

Vloer – Bodemisolatie / Vloerisolatie  
Muur – Spouwmuurisolatie
Dak – Dakisolatie binnenzijde
Glas – HR++ glas

Mogelijke maatregelen zeer goede na-isolatie:

Vloer – Vloerisolatie
Muur – Buitengevelisolatie
Dak – Dakisolatie buitenzijde (renovatie)
Glas – Triple glas

Een paar tips:

• Heb je al dubbel glas? Vergis je niet, het glaswerk is nog altijd de zwakste schakel in de schil. Het moderne dubbel glas (HR++) isoleert ruim 2x zo goed. Het nieuwste driedubbele glas (triple of HR+++) isoleert zelfs 3x zo goed!

• Ga je binnenkort nieuwe kozijnen aanschaffen? Kies dan voor het beste isolatieglas, de extra investering verdien je zeker terug. Laat eerst de kozijnen plaatsen voordat je de spouwmuur gaat isoleren. Dat is in de uitvoering makkelijker.

• Spouwmuurisolatie is een goedkope en effectieve methode om flink te besparen op je gasverbruik. Het verdient zich daarmee lekker snel terug. Echter, de spouw (de luchtlaag tussen de binnen en buitenmuur) is vaak niet dik genoeg om een zeer goede isolatiewaarde te behalen. Wil je echt een grote stap zetten richting een energieneutrale woning, dan kan je isolatie aan de buitengevel overwegen. Er wordt dan een dikkere isolatielaag aangebracht. Je krijgt daardoor ook een nieuwe buitengevel die er weer fris uit ziet.

• Overweeg je het dak te isoleren? Kijk dan goed naar de huidige staat van het dak. Moet je deze binnenkort aanpakken in verband met onderhoud of lekkages? Haal dan de pannen van het dak en laat het dak van buitenaf isoleren. Een complete dakrenovatie is wel veel duurder dan isolatie aan de binnenkant van het dak aanbrengen. Je bespaart echter ook meer op je stookkosten. Het isolatiemateriaal kan tijdens zo’n renovatie beter (naadloos) worden aangebracht. Bovendien kan het dak er weer jaren tegenaan.

Stap 2. Voldoende ventileren

In meer dan de helft van alle woningen in Nederland wordt niet voldoende geventileerd. Door een tekort aan frisse lucht ontstaan er vervolgens ongezonde concentraties CO2 en fijnstof. Er zijn de afgelopen jaren verontrustende onderzoeken verschenen over de kwaliteit van het binnenklimaat en de impact die zij hebben op de gezondheid van de bewoners.

Zorgwekkend. Zeker als je de woning goed in gaat pakken met isolatiemateriaal. Dan neemt de natuurlijke ventilatie in de woning af en dat is ook de bedoeling. Luchtstromen via allerlei kieren en gaten zijn er als het goed is niet meer. Daardoor blijft de warmte binnen en heb je ook geen last meer van tocht. Het is daarom belangrijk naar de ventilatie en luchtstromen in de woning te kijken om het binnenklimaat gezond te houden.

Nu heeft niemand iets tegen frisse lucht in huis. Maar wel tegen twee vaak bijkomende nadelen: tocht en warmteverlies. Een goede ventilatie-oplossing voorkomt beide. Het heeft een vorm van warmteterugwinning. In dat geval wordt de inkomende luchtstroom voorverwarmd met de uitgaande luchtstroom. Zo’n 90% van de warmte wordt daarmee teruggewonnen. Zo blijft de warmte in huis en heb je geen last van koude tochtstromen.

Een andere optie om warmteverlies via het ventilatiesysteem te voorkomen is een ventilatiewarmtepomp. Met dit type warmtepomp komt via normale ventilatieroosters verse buitenlucht je woning binnen. Maar nu onttrekt de ventilatiewarmtepomp de warmte uit de lucht voordat deze naar buiten wordt geventileerd. Deze warmte wordt vervolgens omgezet in warm water en aan de cv-ketel teruggevoerd.

Mogelijke Maatregelen:

Ventilatie warmteterugwinning, Balansventilatie, ventilatiewarmtepomp

Stap 3. Duurzaam verwarmen

In stap 3 kijk je naar het daadwerkelijk vervangen van de gasinstallatie. Hier zijn enkele alternatieve scenario’s voor. Dichtbevolkte gebieden zullen misschien overstappen naar een collectief warmtenet. Restwarmte van fabrieken wordt dan ingezet om woningen te verwarmen. Voor dorpen en meer afgelegen gebieden is dit niet mogelijk of rendabel. Deze woningen gaan van het gas af door een switch te maken naar een nieuwe ‘gasloze’ verwarmingsinstallatie. Dit wordt in vaktermen met ‘all-electric’ aangeduid, dat staat voor een woning dat volledig op elektriciteit leunt. De meeste ‘all-electric’ woningen zullen verwarmd gaan worden met een warmtepomp. Maar er zijn ook alternatieven zoals infraroodverwarming. Hieronder wordt de meest voor de hand liggende ‘all-electric’ route verder voor je uitgestippelt: een woning die verwarmd wordt met een warmtepomp.

Mogelijke Maatregelen:

‘All-electric’ middels een warmtepomp.

Stap 3a. Lage temperatuur verwarming

De eerste stappen richting een duurzame woning zijn gezet. Door middel van de toegepaste isolatiemaatregelen en een modern ventilatiesysteem daalt de warmtevraag in je huis aanzienlijk. Er is veel minder energie nodig om het binnenshuis warm en comfortabel te houden. Daardoor kan de temperatuur van het cv water naar beneden worden bijgesteld. De radiatoren hoeven minder warmte af te geven om hetzelfde comfort te bieden. Ter vergelijking, in een oud en geïsoleerd huis zijn de radiatoren vaak erg heet (>80 graden Celsius).

In goed geïsoleerde woningen kan de temperatuur van het cv water vaak zonder problemen naar 50 graden Celsius worden bijgesteld. Bij zeer goed geïsoleerde woningen kan het cv water zelfs naar 30 graden Celsius bijgesteld worden. Er lekt nauwelijks energie meer weg, dus er is minder warmte nodig om het huis op temperatuur te houden.

Waarom is het belangrijk over te gaan op een lage temperatuur van het cv water? De reden hierachter ligt verborgen in de techniek van de warmtepomp. Een gasgestookte HR-ketel heeft geen enkele moeite om water tot hoge temperaturen te verwarmen. Met de verbranding van aardgas komt namelijk zeer veel warmte vrij. Een warmtepomp werkt echter heel anders. Hoe lager de temperatuur van het cv water, hoe hoger het rendement van de warmtepomp. Een temperatuur van 50 graden Celsius is het plafond voor een financieel renderende warmtepomp, liefst is de temperatuur nog lager.

We willen de woning dus met cv water van maximaal 50 graden Celsius verwarmen. Dat lukt niet altijd met de traditionele radiatoren. Soms is het nodig om deze te vervangen voor zogenaamde ‘laagtemperatuur radiatoren’ of ‘LTV radiatoren’. Die zijn erop ingericht om met lage temperaturen toch voldoende warmte af te geven aan de ruimte. Ze zijn niet groter dan normale radiatoren, maar hebben ze een groter afgifte oppervlak en vaak zitten er kleine ventilatoren in de radiator verwerkt. Ondanks de lage temperatuur van het cv water, vindt er toch voldoende warmteafgifte plaats om de woonruimte op de gewenste temperatuur te krijgen.

Vloerverwarming is ook een vorm van laagtemperatuur verwarming. In een vloerverwarmingsinstallatie is de temperatuur van het cv water zelden hoger dan 40 graden Celsius. Vloerverwarming en een warmtepomp vormen daarom een ideale combinatie. Daarnaast is vloerverwarming natuurlijk ook erg comfortabel. Je hebt nu dus ook een duurzaam argument om over te stappen op vloerverwarming!

Mogelijke Maatregelen:

Vloerverwarming, laagtemperatuur radiatoren

Tip:

Ga je de vloer isoleren? Denk er dan over na of je ook direct vloerverwarming wilt. Andersom geldt ook: stap je over op vloerverwarming, zorg dan direct voor een goede isolatielaag.

Stap 3b. Warmtepomp installeren

Alle voorbereidingen zijn nu getroffen. Je woning is goed ingepakt en de warmte blijft goed in huis. Een goed ventilatiesysteem zorgt voor voldoende frisse lucht om het binnenklimaat gezond te houden. De warmtevraag is flink afgenomen waardoor je met een lage temperatuur van het cv-water de ruimtes in huis toch warm en comfortabel krijgt.

Het wordt tijd om je gasgestookte cv-ketel voorgoed de deur uit te doen. De warmtepomp neemt zijn plek in. De pomp haalt zijn energie uit een externe warmtebron. Dit kan de buitenlucht zijn, de bodem of een open water bron.

Dit weet je misschien nog niet, maar de techniek waar een warmtepomp gebruik van maakt is hoogstwaarschijnlijk al in jouw woning aanwezig, namelijk in je koelkast. Een koelkast werkt namelijk op dezelfde techniek. Een koelkastcompressor onttrekt warmte uit het koelvak (lees: de warmtebron) en geeft deze warmte in hogere temperatuur af aan de achterkant van de koelkast (lees: jouw vloerverwarming). Zelfs als het buiten vriest, is een warmtepomp in staat voldoende energie uit de warmtebron te onttrekken. Houdt je hand maar eens achter een werkende koelkast, hier wordt flink wat warmte afgegeven. Toch is deze warmte afkomstig uit het koelvak waar de temperatuur vaak rond de 5 graden Celsius tot 7 graden Celsius is, of uit het vriesvak waar het zelfs -16 graden is.

De warmtepomp draait het liefst heel constant en op een regelmatig tempo. Dan behaalt hij, net als een dieselmotor op cruise control, het beste rendement. Daarom wordt een warmtepomp vrijwel altijd gecombineerd met een buffervat. Deze zorgt er voor dat de warmtepomp constanter kan draaien.

Een andere reden voor een buffervat is het warme tapwater dat in huis gebruikt wordt om bijvoorbeeld te douchen. Dit water moet in verband met legionella bestrijding tot minimaal 60 graden verwarmd worden. Aangezien de warmtepomp het liefste tot 50 graden verwarmd wordt er vaak een buffervat geplaatst met een elektrische na-verwarmer. Dit zijn spiralen die het water verder opwarmen tot de juiste temperatuur.

Mogelijke maatregelen:

Warmtepomp, Boilervat

Stap 4. Elektrisch koken

Je woning wordt nu duurzaam verwarmd. Ook het warme water wordt elektrisch opgewarmd. De laatste gasverbruiker in huis is het gasfornuis (en/of gasoven). Ook al is het gasfornuis voor slechts 5% van het gasverbruik verantwoordelijk: je wilt graag volledig van het gas af. Vooral omdat je de gasaansluiting dan kan afsluiten. Je betaalt jaarlijks namelijk zo’n €250,- aan vastrecht voor de gasaansluiting.

Moderne inductie kookplaten zijn van alle gemakken voorzien. Ze leveren veel warmte in korte tijd. De warmte is ook goed te reguleren. De modernste varianten kunnen zelfs aangepast worden op het formaat en vorm van de pan. In een volgende aflevering van deze serie gaan we verder in op de voor- en nadelen van koken op inductie.

Mogelijke maatregelen:

Inductie kookplaat, elektrische oven

Stap 5. Zonnepanelen op het dak

Niet direct noodzakelijk om van het gas af te gaan, maar wel duurzaam en financieel verstandig: zonnepanelen. Met zonnepanelen zet je zonne-energie om in duurzame elektriciteit. Een warmtepomp verbruikt elektriciteit in plaats van gas. Je hebt dus geen gasrekening meer (en geen vastrecht kosten voor de gasaansluiting!). De elektra rekening zal wel gaan stijgen. Daarom is de combinatie met zonnepanelen erg aantrekkelijk. Zowel financieel als vanuit duurzaamheidsperspectief. Zo reduceer je de uitstoot van CO2 echt aanzienlijk. Een gemiddelde woning zakt met deze combinatie van een warmtepomp en zonnepanelen van 5.000kg CO2 naar 500 kg CO2.

Gefeliciteerd!

Je bent nu, als het goed is, met je huis van het aardgas af. Goed bezig! Let wel, deze stappen zijn de meest logische volgorde om je huis duurzaam te  maken, maar niet bij alle huizen kunnen ze op deze manier toegepast of geïnstalleerd worden. Ieder huis is uniek en dat zorgt ervoor dat er uitzonderingen zijn. Vraag daarom altijd een vakman of gespecialiseerd bedrijf naar hun ideeën als ze bij je thuis zijn.

Een ding is duidelijk: Nederland gaat stap voor stap van het gas af. Het is onvermijdelijk en de koers is ook politiek inmiddels ingezet. De eerste wijken worden binnenkort al afgekoppeld van het gas. Hopelijk geeft dit stappenplan woningeigenaren inzicht en een handvat om ook deze stap te maken.

Technisch gezien

We weten al jaren aardig wat er moet gebeuren. Het is belangrijk nu met elkaar de juiste kant op te bewegen. We hopen middels deze blog ook te laten zien dat het gasvrij en duurzaam maken van de woningen prima stap voor stap kan. Het is wel belangrijk een goed perspectief te verzamelen over wat de volgende stappen zijn. Pas dan kan je goed en overwogen keuzes maken.

Je wilt graag voorkomen dat je eerst de vloer gaat isoleren om er daarna achter te komen dat je ook vloerverwarming wilt gaan toepassen. Dergelijke des-investeringen kunnen voorkomen worden door begrip op te bouwen van wat er technisch moet gebeuren om een woning van het gas af te krijgen.

Er warmpjes bijzitten

Een bijkomend voordeel van het volgen van dit stappenplan is dat het comfort in huis stijgt. Je geniet van een warm en comfortabel binnenklimaat. Je zal minder last ervaren van kou, tocht en koude ramen/muren. De woning is voor mensen op leeftijd beter geschikt om langer in te blijven wonen. Daarnaast zorgt een goed ventilatiesysteem voor voldoende frisse lucht zodat niet alleen comfortabeler maar ook gezonder is in huis.

In 7 delen wordt iedere twee weken uitgelegd waarom het belangrijk is en wat nodig is om Nederland aardgasvrij te maken. Deze blogserie is een samenwerking tussen programmabureau WarmteKoude ZH en GreenHome en is onderdeel van de VanGasLos-campagne.